Obecna latarnia została wybudowana w 1945 roku, w miejscu wcześniejszej latarni zniszczonej podczas działań wojennych. Jej wysokość wynosi 26 metrów, a światło jest widoczne z odległości około 16 mil morskich, czyli 29,6 km. Jest nie tylko jednym z najważniejszych punktów nawigacyjnych w regionie, ale także cennym elementem dziedzictwa kulturowego miasta.
Kołobrzeska latarnia znajduje się pomiędzy latarnią morską w Niechorzu (około 34 km na zachód) oraz latarnią morską w Gąskach (około 22 km na wschód). Obecnie jest administrowana przez Urząd Morski w Szczecinie (wcześniej, do 1 kwietnia 2020 roku, przez Urząd Morski w Słupsku), a wieża widokowa jest udostępniona do zwiedzania dla turystów, którzy mogą podziwiać panoramę Kołobrzegu i okolic.
Fort Ujście
Latarnia posadowiona jest na Forcie Ujście (Fort Münde), który powstał w latach 1770-1774. Fort wzniesiony został u ujścia Parsęty na prawym brzegu rzeki, w miejscu, w którym wcześniej od 1627 roku znajdował się szaniec ziemny. Powodem zbudowania bastionu były doświadczenia wojenne z lat 1760-1761. Okazało się bowiem, że dotychczasowe umocnienia nie są w stanie zapobiec opanowaniu portu wojennego przez przeciwnika. Trzon zachowanego fortu stanowi trzykondygnacyjna ceglana rotunda, w której w poziomie piwnicznym był magazyn, przyziemie stanowiło pomieszczenie dla piechoty, a piętro stanowisko artylerii. Od zewnątrz bastion otoczony był ceglanym murem. Od końca XIX wieku na Forcie Ujście od strony morza usytuowana była latarnia morska.
Obiekt został unowocześniony podczas modernizacji i rozbudowy twierdzy w latach 1832-1836. Nasyp bastionowy od strony kanału portowego i morza został obmurowany. Zmieniła się także forma wieży fortowej. W tej właśnie formie zabytek przetrwał do 1945 roku. W podziemiach znajdował się magazyn i studnia z wodą pitną. Po demilitaryzacji twierdzy w drugiej połowie XIX wieku, fort stał się fundamentem pod nową latarnię morską.
Historia latarni
Pierwsze światło nawigacyjne, którego zadaniem było doprowadzenie statków w bezpieczne wody portu w Kołobrzegu zapalano już w 1666 roku. Światło paliło się w wieżyczce budynku zarządu portu. Było ono używane jedynie okazjonalnie, głównie podczas zawijania statków do portu. W późniejszych latach, aby zwiększyć widoczność, światło zaczęto zapalać na falochronie.
Dwieście lat od pierwszej wzmianki o funkcjonowaniu latarni morskiej w Kołobrzegu, w 1866 roku paliło się już światło białe, zasilane olejem rzepakowym w lampie z soczewką Fresnela, która była wciągana na maszt ze stacji pilotów. Znajdowała się ona na wschodnim falochronie. W spisie latarń zachowała się informacja, że światło latarni znajdowało się na wysokości około 7,8 metra n.p.m. W ciągu roku zużywano 77,6 kg oleju rzepakowego. Latarnię obsługiwał jeden latarnik.
Kolejny spis latarń z 1896 r. zawiera informacje na temat zmian w kołobrzeskiej latarni. Wysokość światła wynosiła już 8,6 m, a kolor z białego zmienił się na czerwony. W lampie zastosowano soczewkę o ogniskowej 250 mm, a zasięg światła wynosił 6 mil morskich.
W 1899 roku wybudowano drewnianą konstrukcję w technice ryglowej z wieżą o wysokości 25 metrów. Światło wciągane na maszt obok budynku miało zasięg wynoszący 8 mil morskich i znajdowało się na wysokości 14 metrów nad poziomem morza. W 1904 roku wprowadzono światło przerywane. Budynek był dość lekki i mógł być bardzo szybko rozebrany, jeśli tylko zaszłaby taka potrzeba. Latarnia była koloru brązowego, dach pokryto gontem. W trudnych nadmorskich warunkach jednak nie sprawdził się i przetrwał tylko dekadę.
W 1909 roku drewniany budynek zastąpiono konstrukcją z cegły. Zasięg światła wzrósł do 12 mil, a sama latarnia została wyposażona w gazowe światło żarowe na wysokości 25 metrów nad poziomem morza. Ta konstrukcja również nie przetrwała do naszych czasów, ponieważ została zniszczona podczas II wojny światowej.
Obecna latarnia została zbudowana w nieco innym miejscu, wykorzystując fundamenty fortecznych zabudowań. Znajduje się ona na głównej platformie fortu.
Latarnia w okresie PRL
Po zakończeniu wojny w 1945 roku, władze postanowiły odbudować latarnię. Na rotundzie fortu zbudowano nową ceglaną latarnię morską, która oprócz funkcji użytkowych w okresie Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej odgrywała rolę pomnika bohaterstwa Armii Radzieckiej.
Prace zakończono w listopadzie 1945 roku. Latarnia miała pełnić również funkcję pomnika wojennego. Na tarasach przy forcie urządzono mały żołnierski cmentarz. Wszędzie pojawiły się radzieckie symbole - szczyt latarni udekorowany był podświetloną na czerwono metalową gwiazdą. Na murach umieszczone były wojskowe symbole i data wojny niemiecko-radzieckiej "1941-1945". Na samym forcie umieszczono tablice - od strony morza w języku radzieckim, a od strony lądu w polskim. Polska tablica była tłumaczeniem radzieckiej: "Wieczna pamięć bohaterom poległym w walce z faszystowską Germanią, za wolność i niepodległość Radzieckiego Związku i Demokratycznej Polski". Przez lata również na forcie znajdowała się pamiątkowa broń z drugiej wojny światowej. Na cmentarzu przy forcie spoczynek znalazło 46 żołnierzy radzieckich i 16 polskich. By nadać mu odpowiednią rangę sprowadzono zwłoki radzieckiego bohatera majora Konstantego Klimienki. Z biegiem lat, powoli usuwano radzieckie symbole. W 1963 roku zlikwidowano cmentarz, ekshumując żołnierzy, których zwłoki złożono na Cmentarzu Wojennym w Zieleniewie. Zmieniono wówczas tablicę pamiątkową, zastępując ją tablicą o treści: "Bohaterom poległym w walce z najeźdźcą hitlerowskim o wolność i niepodległość Związku Radzieckiego i Ludowej Rzeczypospolitej Polskiej". Jeszcze wcześniej usunięto napis informujący o budowie i modernizacji fortu - "1770-1774, 1832-1836".
Obecnie u podnóża fortu od strony portu znajduje się miejsce pamięci tych, którzy zginęli na morzu.
Na kapitalny remont latarnia czekała do końca lat 70-tych ubiegłego wieku. 16 sierpnia 1979 r. wygaszono główne światło w laternie i zapalono tymczasowe. Wykonano nową laternę, w której zainstalowano specjalną lampę obrotową, składającą się z dwóch 5-tablicowych lamp typu PRB-21 – jedna nad drugą, skręconych względem siebie o 36 stopni. W ten sposób powstało 10 wiązek świetlnych, każda pochodząca od dwóch 200-watowych żarówek. Wieża latarni została odrestaurowana na zewnątrz, a także w środku, gdzie zainstalowano nowe stalowe schody. Latarnia ponownie została oddana do użytku 29 lipca 1981 roku.
XXI wiek
W 2001 roku Urząd Miasta Kołobrzeg, będący właścicielem latarni, podjął decyzję o przeprowadzeniu kompleksowego remontu obiektu. W ramach prac przeprowadzono szereg działań konserwatorskich i modernizacyjnych. Wśród najistotniejszych należy wyszczególnić: wymianę posadzki fortu, odtworzenie „suchej fosy” wokół fortu oraz adaptację jednej z sal na tawernę. Wykonano również prace związane z przywróceniem pierwotnego wyglądu dwóch sal, w których zorganizowano wystawy tematyczne związane z historią latarni oraz jej znaczeniem w dziejach regionu.
W 2009 roku Urząd Miasta Kołobrzeg sfinansował instalację podświetlenia zarówno latarni, jak i stanowiącego jej fundament Fortu Ujście.
W 2022 roku dokonano zmian na zewnętrznej fasadzie latarni - usunięto płaskorzeźbę przedstawiającą pepeszę i sztandar z sierpem i młotem.
W 2023 roku rozpoczęto kolejne prace renowacyjne latarni morskiej. Po demontażu godła odkryto, że pod tablicą gromadziła się woda, która uszkodziła cegły. Konieczne okazały się prace murarskie oraz zamówienie specjalistycznych cegieł, co wpłynęło na opóźnienie remontu. Dodatkowo, stwierdzono, że system odwodnienia wymaga całkowitej wymiany. Całkowity koszt renowacji zewnętrznej latarni morskiej wyniósł blisko 5,8 miliona złotych. Prace prowadzone były we współpracy z ekspertami Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu.
Po zakończeniu tego etapu inwestycji miasto przystąpiło do przygotowań dokumentacji do kolejnego etapu – remontu wnętrza latarni oraz zagospodarowania tej przestrzeni.
1 kwietnia 2025 roku latarnia morska została przekazana w zarząd Kołobrzeskiego Instytutu Kultury i Promocji.
(zdjęcia pochodzą z Muzeum Oręża Polskiego w Kołobrzegu)
